Хулан Бергер нь Швейцар улсад Climate Bridges байгууллагын Байгууллагын хөгжил хариуцсан захирлаар ажиллаж, уур амьсгалын бодит сорилтод олон улсын түншүүд, бизнес, иргэний нийгэм болон орон нутгийн оролцогчдыг холбон хамтран ажилладаг.
Монголд Our Impact Mongolia төрийн бус байгууллагыг үүсгэн байгуулсан тэрбээр 2024 онд Ром хотод Climate Reality Leadership Corp сургалтад хамрагдаж, 2025 онд Парист болсон удаах сургалтад ментороор оролцсон бөгөөд энэ жил Улаанбаатар хотод зохиогдож буй сургалтын зохион байгуулагчдын нэгээр ажиллаж байна.
Хулан уур амьсгалын өөрчлөлт, тогтвортой хөгжлийн бодлого, шударга шилжилт, залуучуудын оролцоо зэрэг сэдвээр ярилцлага өгч, Монгол улсын уур амьсгалын үйл ажиллагаанд гаргаж буй ахиц дэвшил, COP17 хурлын бэлтгэл, иргэдийн идэвхтэй оролцоог нэмэгдүүлэх ач холбогдлыг онцолсон юм.
– Та дэлхийн уур амьсгалын бодлогыг Монголын нөхцөлд буулгаж хэрэгжүүлэх, олон талын түншлэлийг бий болгох, шинжлэх ухааныг олон нийтэд ойлгомжтой, хүртээмжтэй болгоход анхаарч ажилладаг. Мөн та уур амьсгалын идэвхтэн хүний хувьд Монгол Улсын өнөөгийн уур амьсгалын бодлого, Парисын хэлэлцээрт өгсөн амлалтаа хэрхэн хэрэгжүүлж байгааг ямар байдлаар харж байна вэ?
– Монгол Улс нэгэн чухал эргэлтийн мөчид ирээд байна. “Уур амьсгалын өөрчлөлтийн тухай хууль”-ийн төсөл нь өнөөдрийг хүртэл салангид явсан бодлогыг нэгтгэж, хариуцлагыг бий болгох, санхүүжилтийг зөв чиглүүлэх, шударга шилжилтийг хангах боломжтой. Ахиц дэвшил мэдээж байгаа. Жишээлбэл “Өнө Мөнхийн Монгол” хөтөлбөр Монгол Улсад урт хугацааны уур амьсгалын санхүүжилт татаж чадсан, “Үндэсний дасан зохицох төлөвлөгөө” тогтвортой байдлын замыг тодорхойлсон нь үнэлүүштэй. Гэхдээ өнгөрсөн жил 7 сая гаруй мал хорогдуулсан зуд шиг гамшгууд бодит хэрэгжилт ямар яаралтай шаардлагатайг харуулж байна.
Товчхондоо Монгол Улс уур амьсгалын бодлогын чиглэлд ахиц дэвшил гаргаж байгаа боловч цаашдаа итгэлцэл бий болгож чадах эсэх том шалгууртай тулгарч байна. Өөрөөр хэлбэл олон улсын хамтын нийгэмлэгийн өмнө өгсөн амлалтаа бодитоор хэрэгжүүлэхийн тулд зөвхөн зорилгоо зарлахаас гадна үр дүнтэй бодлого хэрэгжүүлэх, тогтвортой хууль эрх зүйн орчин бүрдүүлэх, иргэдийн оролцоог хангах шаардлагатай. Хэрэв энэ итгэлцлийг бий болгож чадвал Монгол Улс зөвхөн ахиц гаргасан бус, олон улсын тавцанд найдвартай түнш, бодит манлайлагч гэдгээ харуулах юм.
– Монголын эдийн засаг нүүрснээс ихээхэн хамааралтай нөхцөлд уур амьсгалын зорилтуудаа хэрэгжүүлэхэд ямар давуу тал бидэнд байна вэ?
– Монголын хамгийн том давуу тал бол залуучуудын оролцоонд тулгуурласан ардчилал юм. Манай эдийн засаг нүүрснээс ихээхэн хамааралтай, үүнтэй холбоотой дарамт ч бий. Гэхдээ бид иргэдийн оролцоо, хяналт дээр тогтсон улс төрийн тогтолцоотой улс. Энэ ардчилал нь бидэнд зөвхөн туршиж үзэх боломж төдийгүй улс төрийн бүх талуудыг хамарсан уур амьсгалын үндэсний зөвшилцөл үүсгэх орон зайг олгодог. Иргэд, мэргэжилтнүүд, залуучууд бүгд өөрсдийн санал бодлоо илэрхийлж, бодлогод тусгах боломжтой. Тэр дундаа манай залуус мэдлэгтэй, системийн сэтгэлгээтэй бөгөөд уур амьсгалын сорилтыг зөвхөн байгаль орчны асуудал гэж бус, засаглал, амьжиргаа, нийгмийн сайн сайхантай холбон харж чаддаг. Энэ боломжийг улс төр зөв ашиглаж чадвал уур амьсгалын үйл ажиллагаа нь зөвхөн хөгжлийн гарц биш, харин нийгэмд итгэл төрүүлэх, ардчиллын үнэ цэнийг баталгаажуулах чухал алхам болно.
– Манай улсад уур амьсгалын өөрчлөлтийн тухай хууль боловсруулан хэлэлцүүлэх гэж байна. Энэ хуулийг яг ямар агуулгатай байх ёстой гэж та үзэж байна вэ. Хууль батлагдсанаар жинхэнэ өөрчлөлт авчирч чадна гэж та итгэдэг үү?
– Хууль гэдэг нь зөвхөн бичиг цаасан дээр үлддэг, сайд солигдох үед мартагдах баримт бичиг ч байж болохгүй. Миний үзэж байгаагаар уур амьсгалын тухай хууль дараах хэд хэдэн чиглэлд зайлшгүй анхаарах ёстой.
Нэгдүгээрт, хүн ба байгальд төвлөрөх шаардлагатай. Энэ хүрээнд экосистем, ус, бэлчээрийг хамгаалж, иргэдийн амьжиргааг баталгаажуулах нь чухал.
Хоёрдугаарт, нүүрснээс шударга шилжилтийг хийх хэрэгтэй. Энэ нь сэргээгдэх эрчим хүчний хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлэхийн зэрэгцээ ажилчид болон малчдын эрх ашгийг хамгаалсан бодлого байх ёстой.
Гуравдугаарт, ил тод байдал ба иргэдийн оролцоог хангах нь зайлшгүй. Уур амьсгалын санхүүжилт хэрхэн зарцуулагдаж байгааг олон нийтэд нээлттэй болгож, бодлого боловсруулах болон хэрэгжүүлэх үйл явцад иргэдийг идэвхтэй оролцуулах ёстой.
Дөрөвдүгээрт, санхүү ба засаглалыг уур амьсгалын зорилттой уялдуулах хэрэгтэй. Яам, агентлаг болон хувийн хэвшил тус тусдаа биш, харин нэгдсэн зорилгын хүрээнд хамтран ажиллаж байж л үр дүнд хүрнэ.
Ингэхэд ийм хууль үнэхээр өөрчлөлт авчирч чадах уу гэсэн асуулт гарна. Миний хариулт тийм. Гэхдээ зөвхөн бодитоор хэрэгжиж, иргэдийн өдөр тутмын амьдралтай шууд холбогдсон тохиолдолд л жинхэнэ өөрчлөлт болно.
– Та Швейцарт иргэд, бизнес, бодлого тодорхойлогчдыг хамруулсан төслүүд удирдаж байсан. Тэндээс олж авсан сургамжаас Монголд хэрэгжүүлж болох нь юу вэ?
– Швейцарт би уур амьсгалын үйл ажиллагаа зөвхөн техникийн бодлогоор хязгаарлагдахгүй, харин хамтын эзэмшил болж байж л хүчтэй болдог гэдгийг харсан. Иргэд, бизнесийн салбар, төрийн байгууллагууд хамтран ажиллах үед гурван чухал сургамж тодорсон.
Нэгдүгээрт, оролцооны үр дүнд итгэл бий болдог. Хүмүүсийн дуу хоолой үнэхээр сонсогдож, бодлогод нөлөөлж байгаагаа мэдрэх үед тэд илүү амбицтай, зоримог арга хэмжээг дэмжихэд бэлэн байдаг.
Хоёрдугаарт, салбар хоорондын хамтын ажиллагаа илүү их хөшүүрэг үүсгэдэг. Бизнесүүд инновац, шинэ шийдлийг авчирдаг бол төр бодлогын хүрээ, зохицуулалтыг бүрдүүлдэг. Харин иргэдийн оролцоо тухайн үйл ажиллагаанд хууль ёсны баталгаа, нийгмийн дэмжлэгийг бий болгодог.
Гуравдугаарт, орон нутгийн онцлог зайлшгүй чухал. Бодлого, шийдэл зөвхөн хүмүүсийн өдөр тутмын амьдралтай уялдсан тохиолдолд л үр дүнтэй хэрэгжиж чаддаг.
Монголын нөхцөлд энэ сургамж дараах утгатай.
- хүн ба байгальд төвлөрсөн бодлого боловсруулах ёстой.
- бизнес болон төрийн байгууллагууд шударга шилжилтийн замд бодитоор оролцох хэрэгтэй.
- уур амьсгалын санхүүжилтийн үр дүнг иргэдэд ил тод, ойлгомжтой харуулах шаардлагатай.
Хэрэв эдгээр зарчим уур амьсгалын тухай хууль болон COP17-д Монголын манлайллын хүрээнд шингэж чадвал, уур амьсгалын үйл ажиллагаа нь зөвхөн бодлогын түвшний алхам бус, харин үндэсний хэмжээнд нийгмийг нэгтгэх томоохон хүчин зүйл болж чадна.
– Монгол Улс COP17-г зохион байгуулах гэж буй энэ үед манлайлагчдад өгөх таны мессэж юу вэ?
– Миний гол мессэж бол: эрмэлзлээ бодит итгэлцэлтэй уялдуул. COP17-ыг зохион байгуулах нь Монголын хувьд түүхэн боломж боловч энэ боломжийг зөвхөн гадаад нэр хүндийн хүрээнд бус, дотоодын бодит өөрчлөлтөөр баталгаажуулах хэрэгтэй. Үүний тулд юуны өмнө уур амьсгалын тухай хүчтэй, хэрэгжих чадвартай хууль батлах, бодлого хэрэгжүүлэх үйл явцдаа ил тод байдлыг хангах, хүн ба байгальд төвлөрсөн манлайллыг харуулах нь зайлшгүй.
Ингэж чадвал COP17 нь Монгол Улсад зөвхөн олон улсын арга хэмжээ биш, харин дотооддоо бодит ахиц дэвшил авчирсан, итгэл төрүүлсэн манлайллын томоохон жишээ болж үлдэнэ.
– Монголын залуус бодлого боловсруулахад өөрсдийн дуу хоолой хүрдэггүй гэж мэдэрдэг. Уур амьсгалын үйл ажиллагаа энэ нөхцөл байдлыг өөрчилж чадах уу?
Залуус зөвхөн зөвлөмж өгөгч эсвэл сонсогч байх бус, харин Уур амьсгалын тухай хуулийн хамтран бүтээгчид, COP17-ын алсын харааг тодорхойлогч бодит оролцогчид байх ёстой.
Ингэж чадвал Монголын уур амьсгалын манлайлал нь ирээдүйн төлөөх “амлалт” төдий зүйл биш, харин өнөөдрийн залуустайгаа хамтран бүтээсэн бодит ололт амжилт болно.
– Өнөөдөр Монгол залуус таны явсан замналаар явахыг хүсвэл хаанаас эхлэх хэрэгтэй вэ?
– Мэдлэгээ тасралтгүй тэлэх, өөрийн өнцгөөс өөр үзэл бодлыг сонсож сурах нь системийг жинхэнэ утгаар нь ойлгох эхлэл юм. Ингэж чадсанаар уур амьсгалын үйл ажиллагааг зөвхөн тусдаа арга хэмжээ биш, харин хамтын хүчин чармайлтын нэгэн том зураглалын хүрээнд харж ойлгох боломжтой болдог.
Миний хувьд Climate Reality сургалт яг ийм орон зай байсан. Тэнд би шинэ зүйлд суралцаж, сорилттой тулгарч, бусадтайгаа хамт өсөж хөгжих боломжийг олж авсан.
Монголын залуус ч энэ боломжийг ашиглаж чадна. Суралцсан мэдлэгээ өөрийн нөлөөллийн хүрээнд хэрэгжүүлж, хамтдаа ирээдүйгээ бүтээхэд оролцох бүрэн чадамж тэдэнд бий.